Motyle zapylą rośliny, ale na niektóre gąsienice trzeba uważać. Zobacz, jakie motyle mogą odwiedzać twój ogród i na co zwrócić uwagę

Motyle to gatunek owadów, które nazywa się łuskoskrzydłymi. Nazwa bierze się stąd, że ich skrzydła rzeczywiście są zbudowane z drobnych łusek. Motyle mają po dwie pary skrzydeł o dość zróżnicowanym kształcie i różnorakim ubarwieniu, a także po 6 odnóży. Większość tych owadów w dorosłym życiu jest wyposażona w długą ssawkę, za pomocą której pobierają pokarm. Na głowie motyli zwracają uwagę również spore czułki oraz stosunkowo duże oczy.

Te owady przeważnie dzieli się na motyle dzienne, które zwykle nazywamy po prostu motylami, oraz motyle nocne, zwane ćmami. Trzeba jednak wiedzieć, że ten podział jest dość umowny, bo wiele ciem lata również w ciągu dnia, choć najczęściej jest to jego schyłek lub świt. Różnic między motylami dziennymi i ćmami jest nieco więcej, jednak nie muszą one występować u wszystkich gatunków. Przykładowo – motyle dzienne są przeważnie znacznie bardziej kolorowe niż ćmy, u których dominują odcienie brązu i szarości. Wiele gatunków ciem ma też bardziej okazałe czułki, które często są pierzaste. Obydwa typy różni też sposób ułożenia skrzydeł podczas odpoczynku – ćmy pozostawiają skrzydła rozpostarte, tak że możemy podziwiać ich rysunek, a motyle dzienne – złożone. Są wtedy trudniejsze do zauważenia, bo dolna strona skrzydeł nie jest kolorowo ubarwiona, a i powierzchnia ciała wydaje się znacznie mniejsza.

W Polsce występuje ponad 3100 gatunków motyli, jednak tylko ponad 160 z nich to motyle dzienne. Znakomita większość tak zwane ćmy, czyli motyle nocne.

Motyle to owady, które przechodzą tak zwane przeobrażenie zupełne. Z jaj, które w zależności od gatunku samice składają w różnych miejscach (liście roślin, kora drzew, różne szczeliny, podłoże), wylęgają się gąsienice. To larwy motyli o miękkim ciele, niekiedy pokrytym efektownymi włoskami. Mają po 8 par odnóży oraz aparat gębowy służący do gryzienia, głównie miękkich części roślin. Kolejne stadium to poczwarka. W tym czasie gąsienica przytwierdza się w wybranym miejscu, a w jej ciele zachodzi kompletna „przebudowa”, w wyniku której powstaje latający owad, czyli motyl, jakiego znamy. Niektóre (głównie ćmy) przed przeobrażeniem się wytwarzają oprzęd, z którego robią kokon. Właśnie z takich oprzędów jednego z gatunków pozyskuje się jedwab.

Sprawdź: Jakie kwiaty motyle lubią najbardziej? Posadź je i zwab piękne owady do ogrodu

Gąsienice z założenia są bezbronne i często są zjadane przez ptaki oraz inne zwierzęta. Dlatego pewne gatunki wytworzyły skuteczne mechanizmy obronne. Niektóre mają odstraszające kolory, ale są też takie, które są toksyczne. Wprawdzie tych najbardziej niebezpiecznych nie spotkamy w Polsce, jednak i u nas można spotkać toksyczne gatunki, np. paziowate (które w dorosłej formie należą do najpiękniejszych motyli), czy bardziej niepozorna widłogonka siwica. Dlatego gąsienic motyli nie bierzmy do ręki!
Bardzo niebezpieczne są także włoski korowodówek (np. dębówki, sosnówki), które wywołują bardzo silne podrażnienia. A ponieważ najczęściej występują one gromadnie, włoski często unoszą się w powietrzu, szkodząc nawet wtedy, gdy żadnych gąsienic nie widzimy.

Dorosłe motyle żywią się przede wszystkim nektarem kwiatów, które pobierają za pomocą długiej ssaki (w przerwach między posiłkami jest ona zwinięta i trudna do dostrzeżenia). Niektóre w menu mają także pyłek roślinny. Spełniają przy tym rolę zapylaczy. Jako dorosłe większość gatunków jest więc pożyteczna. Motyle chętnie odwiedzają kwiaty o rurkowatej budowie – w przeciwieństwie do pszczół, które mają inaczej zbudowany aparat gębowy, mogą z nich wysysać nektar do woli. Ciekawostką jest to, że niektóre gatunki w postaci dorosłej w ogóle nie pobierają pokarmu.
Nieco inaczej jest w przypadku gąsienic. One żywią się przede wszystkim roślinami, po prostu zjadając je. A apetyty mają spore. Wiele gatunków jest związanych z konkretnymi roślinami, np. dla rusałek rośliną żywicielską jest… pokrzywa. Jeśli chcemy mieć te piękne motyle, nie zwalczajmy pokrzyw!
Są również gatunki, które są groźnymi szkodnikami. Jednym z najgorszych w ostatnich latach okazała się ćma bukszpanowa, której gąsienice doszczętnie zniszczyły wiele krzewów. Znanym szkodnikiem są także gąsienice bielinka kapustnika, które najchętniej pożywiają się liśćmi roślin kapustowatych. Jednak trzeba wiedzieć, że od roślin uprawnych wolą te dziko rosnące, których jest sporo. Z kolei gąsienice pazia królowej mogą podjadać nam liście kopru, marchwi, czy pietruszki (ale żywią się różnymi roślinami baldaszkowatymi, również dziko rosnącymi).

Sprawdź: Jak chronić rośliny przed ćmą bukszpanową? Polecamy opryski i inne sposoby

Czas życia motyli jest bardzo zróżnicowany. Najczęściej jest to od kilku tygodni do kilku miesięcy. W Polsce można spotkać motyle, które zimują w postaci dorosłej (np. latolistek cytrynek, rusałka pawik, czyli pawie oczko, rusałka pokrzywnik, rusałka ceik). Sprawdź, co zrobić, gdy zimą spotkasz motyla w domu. Są też takie, które zimują jako gąsienice lub poczwarki. Motyle mogą też, jak ptaki, odlatywać na zimę. Do takich gatunków należy popularna rusałka admirał.

Do największych polskich motyli należy:

• niepylak apollo – ma skrzydła o rozpiętości do 8 cm. Ten motyl jest rzadki (i coraz rzadszy) oraz objęty całkowitą ochroną,
• paź królowej – jego skrzydła mogą mieć rozpiętość 6-8 cm, a przy okazji należy do najpiękniejszych i zdecydowanie częściej spotykanych niż apollo,
• zmierzchnica trupia główka – to motyl nocny o rozpiętości skrzydeł 10-14 cm. Nieco przerażającą nazwę zawdzięcza wzorowi, znajdującemu się na tułowiu, który przypomina trupią czaszkę. Choć jest zupełnie niegroźna, jej wygląd zapewnił jej miejsce w przesądach, a także literaturze i filmie – od popularnego przed laty, polskiego kryminału Joe Alexa (Cichym ścigałam go lotem), po Milczenie owiec.